ความสําคัญและที่มาของปัญหาการวิจัยการประกาศใช้ พ.ร.บ.การแพทย์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2551 การจัดบริการการแพทย์ฉุกเฉินไนประเทศไทยมีความก้าวหน้ามากขึ้น แต่ละปีจํานวนผู้ป่วยฉุกเฉินขอรับการบริการเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ขณะที่ การกระจายและการจัดสรรทรัพยากรให้แต่ละพื้นที่ (จังหวัด) มีความแตกต่างกัน ทําให้ไม่สามารถครอบคลุมพื้นที่และรองรับผู้ป่วยฉุกเฉินได้อย่างครอบคลุม เกิดช่องว่างการให้การบริการ (อุปทาน) และเข้าไม่ถึงการบริการพร้อมกัน (อุปสงค์)

วัตถุประสงค์การวิจัย มี 2 ประการ คือ หนึ่ง ศึกษาปัญหาความเหลื่อมล้ําที่เกี่ยวข้องกับบริการการแพทย์ฉุกเฉิน โดยประมวลข้อมูลเชิงประจักษ์เพื่อเข้าใจสถานการณ์การให้บริการบริการแพทย์ฉุกเฉินในแต่ละจังหวัด และสอง การวิเคราะห์สถานการณ์ที่เกิดขึ้น เพื่อนําผลมาอภิปรายเชิงนโยบายสาธารณะ เพื่อลดปัญหาความเหลื่อมล้ํา และเพิ่มประสิทธิผลการให้บริการ EMS

วิธีการศึกษา การรวิจัยใช้วิธีการเชิงปริมาณ โดยประมวลและวิเคราะห์จากฐานข้อมูลการแพทย์ฉุกเฉิน (ITEM) ทําการวิเคราะห์และเปรียบเทียบอุบัติการณ์ที่เกิดขึ้น (incidence) และชี้วัดผ่านตัวชี้วัดการจัดบริการ (service provision) อีกทั้ง ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ ลงพื้นที่ภาคสนาม สัมภาษณ์ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องและจัดประชุมกลุ่มย่อย เพื่อสังเคราะห์ปัญหาและแนวทางปรับปรุงระบบบริการ

ผลการศึกษา พบว่า (1) ระบบ EMS มีการกระจายตัวทุกจังหวัด แต่ทุกจังหวัดมีความแตกต่างกันในมิติพื้นที่ อาจมีปัญหาความไม่พอเพียงของการบริการและความไม่มีประสิทธิผล (2) จํานวนการให้บริการ EMS มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นทุกปี ความต้องการแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ คือ การป่วยฉุกเฉิน และอุบัติเหตุทางถนน ทั้งนี้ จํานวนผู้ป่วยฉุกเฉินที่ขอใช้บริการส่วนใหญ่เป็นผู้ป่วยไม่ฉุกเฉิน (3) โดยเฉลี่ยร้อยละ 70 ของการบริการ EMS สามารถเข้าถึงผู้ป่วยฉุกเฉินได้ภายในเวลา 8 นาที อีกร้อยละ 30 ใช้เวลาเกินกว่าเป้าหมาย เนื่องจากอุปสรรคหลายรูปแบบของพื้นที่ (จังหวัด) ที่มีความแตกต่างกัน (4) แต่ละจังหวัดมีสัดส่วนจํานวนผู้ป่วยฉุกเฉินจากอุบัติเหตุทางถนนต่อจํานวนผู้ป่วยฉุกเฉินทั้งหมด แตกต่างกัน ทั้งนี้ ผู้ป่วยฉุกเฉินจากอุบัติเหตุทางถนนเป็นสาเหตุสําคัญ ส่งผลต่อภาระการท้างานที่มากขึ้น (5) ดัชนีภาระงาน (Workload indicator) มีความเหลื่อมล้ําระหว่างจังหวัดอย่างมีนัยสําคัญ (6) สถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ (สพฉ.) ได้กําหนดนโยบายเร่งการถ่ายโอนภารกิจศูนย์สั่งการการแพทย์ฉุกเฉินให้องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) เป็นกลไกดําเนินการ และ (7) การประเมินประสิทธิผลการบริการ (policy effectiveness) ตามเกณฑ์ระยะเวลาการเข้าถึงผู้ป่วย (response time) ภายใน 8-10 นาที แต่ละจังหวัดมีความแตกต่างกัน

ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ก) ควรจัดสรรทรัพยากรให้กับบางพื้นที่ (ระดับจังหวัด) ที่มีหลักฐานเชิงประจักษ์การได้รับทรัพยากรทางการแพทย์ฉุกเฉินไม่เพียงพอ และ/หรือไม่บรรลุประสิทธิผลการดําเนินงาน ข) ควรถ่ายโอนภารกิจให้แก่องค์การบริหารส่วนจังหวัด ได้รับบทบาทหน้าที่ภายในจังหวัด และ ค) การปรับปรุงอัตราเงินสนับสนุนการจัดบริการ EMS ให้แก่หน่วยจัดบริการระดับพื้นที่ เพื่อเป็นแรงจูงใจให้หน่วยบริการในพื้นที่

คําสําคัญ: การบริการการแพทย์ฉุกเฉิน ความเหลื่อมล้ํามิติพื้นที่

In the past decade, after the implementation of the decree of emergency medical services B.E. 2551, there have been advances in the Thai emergency medical services as evidenced in an increasing use of EMS services. The supply side involves many agencies participating in EMS services. Situations vary from one province to another and this is a subject of interest and the focus of this research.

This research project has two objectives: The first objective is to study inequality among the provinces in relation to EMS by compiling data and analyzing demand and supply of EMS. The second objective tries to infer from the analysis, the effectiveness of EMS measurable in terms of time-responsiveness (within eight minutes), ambulance workload, and inefficiency of services in certain provinces/ regions. Discussion follows on policy options to expand EMS in the area where needs are high, in an effort to reduce inequality.

Research Methodology: The research used quantitative analysis of data with support from the National Institute for Emergency Medicine, which is called Information Technology for Emergency Medical System (ITEM). The data was analyzed and compared incidents and service provision by using implementation and effectiveness indicators. In addition, the research used qualitative methods in conducting fieldwork, interviewing stakeholders and conducting small group meetings. This aimed to extend roles of local administrative organization in providing EMS while considering area differences.

Research findings:

1. The EMS system covers every province. This was evident from investment and participation from government, private and local agencies in setting up command centers with equipment and allocation of human resources. However, the risk of traffic accident varies from one province to another and this can lead to inadequacy of services in certain regions and reduced policy effectiveness, measured by time responsiveness below the national policy standard.
2. Peoples’ need for EMS increased every year. This may be grouped under two categories: (a) acute or emergency illness and (b) traffic injury or trauma. However, most of patients who requested services were chronic or non-trauma patients.
3. On average, 70% of the EMS primary team could reach the emergency patients within eight minutes—the remaining 30% of EMS case took longer than the standard response time. This was due to difficulties which reflected area- specific problems.
4. In each province, the proportion of emergency patients from traffic accidents to all emergency patients is different. In many provinces, traffic accident patients are important affect the burdens of the rescue team.
5. Workload indicators estimated from numbers of emergency medical cases per number of vehicles, found that there is a significant inequality resulting from many complex causes.
6. National Institute for Emergency Medicine has a policy to accelerate the transfer from emergency medical services dispatch centers, to be managed by provincial administration organization (PAOs), and
7. Evaluation of policy effectiveness based on response time in reaching a patient within 8- 10 minutes found that each province has a proportion of EMS cases less than eight minutes. Overall, there were differences between areas.

There are three important and urgent policy recommendations:

• (a) In some areas (provincial), there is evidence of inadequate resources for emergency medical services and inability to achieve effective service. Resource allocation for those areas is urgently required and resource allocation for emergency medical services should be adjusted.
• (b) The emergency medical service dispatch centers should be transferred to the provincial administration organization to take roles and be the mechanism to collaborate within the province EMS agents.
• (c) Improving financial support for EMS management for the local service providers. As the current rate has been used since B. E. 2551, the increase will be significant motivation especially for the local services provider, if lives are to be saved.

Keyword: emergency medical services, area-based inequality in lifesaving